I.Introducción.ElDerechoConstitucionalenelEcuadorestáorientadoaanalizarlascaracterísticasmásrelevantesquerigenlascircunstanciaspolíticasestatalesysurelaciónconlosderechosygarantíasprimordialescomoparteesencialdelDerechoPúblico,vigilandosuóptimoejercicioparalaevolucióndelanaciónpormediodeunconglomeradodenormasyreglamentos.Esdeconocimientogeneralque,lasleyesregulanvariosdelosprocesosnacionales,entreloscualesemanaelderechoalaparticipación,elcualpermitelaintervencióndemocráticadelpoderpolíticopormediodelaexpresiónindependienteyvoluntariadelaciudadaníaqueesotorgadademaneralegítimaporelestado.Esdecir,laparticipaciónciudadanasefundacomounderechoconstitucionalacogidoenlaConstitucióndelaRepúblicadelEcuador,elcualpermitealosciudadanosmanifestarsucriterioenrelaciónapremisasdeordenpúblico.Laparticipaciónciudadanaensupremisaderevelarunadinámicasocial,seestimacomounderechoquepuedetransformarlasrelacionesdepoderpermitiendolageneracióndeunaconcienciacríticaypropositivapormediodelosciudadanos,esdecir,esunaaccióncontinuadaquecomprendealosciudadanosdeformaindividualocolectivacomocentrodelaccionar,elcualbuscaunaacertadatomadedecisiones,lafiscalización,elmonitoreoyelcumplimientodelasgestionespúblicasyprivadasdetipopolítico,económico,socialyambiental,mediantesuintervenciónenelprogresoyavancepolíticonacional.Dentrodelosrecursosparticipativosmásrelevantesenelámbitopolíticoecuatoriano,elmecanismodeparticipaciónciudadanaconocidocomosillavacía,sehainstauradocomounprocedimientoparaquelosciudadanospuedantomarinjerenciaenlassesionesdesusgobiernoslocalescontribuyendoconideas,opinionesoproyectosestructuradosrelacionadosconlasnecesidadesciudadanas.Lacapacidadparticipativadelosciudadanosinstituyelagarantíaparaquelosmismospuedandesplegarsuderechoalaintervenciónenlagestiónpública,perosobretodoparalafiscalizaciónyluchadeactosdecorrupción,obteniendolainfluenciaparaprotagonizarunatomadedecisionesdentrodelejerciciodelestadoylasociedadcomopartedeunaconstruccióncontinuadelpoderciudadano.Esdecir,establecerlasillavacíacomomecanismodedebate,esunodelosprocedimientosoficialesquepermitenlarepresentacióndelosactoressociales.III.DesarrolloLainstitucionalizacióndelaparticipaciónciudadanaenlaConstituciónecuatorianade2008sepresentacomounabasejurídicaquefuecreadaconelobjetivodemantenermecanismosdecontrolsocialenfuncióndelasnecesidadesdelapoblaciónecuatoriana[1].Laparticipaciónciudadanaseentiendecomolainteracciónsocialfundamentadaenlosderechosdeparticipacióndepersonas,asociaciones,entidadesoinstitucionesenprocesosdetomadedecisionesenasuntosdecarácterpúblico.Sinembargo,porunaparte,eltérminoparticipaciónsedistinguecomotomarparteenunaorganizaciónocolectivodeterminadoquereúneamásdeunapersona,asímismohacereferenciaacompartirelementos,talcasocomoespacio,tiempo,información,bienestangiblesointangibles,entreotros,esdecir,participarsiempreseconnotarácomounactosocial.Porotraparte,ladefinicióndeciudadanosedeterminaenlaConstituciónecuatorianaenelArt.6estableciendoque“todaslasecuatorianasylosecuatorianossonciudadanosygozarándelosderechosestablecidosenlaConstitución…”[2]esdecir,unapersonaseconvierteenciudadanoatravésdesunacionalidadysunaturalización,porconsiguiente,secomprendealaciudadaníacomoelvínculoinseparableentrelapersonayelEstado,otorgándoleasíderechos,deberesyobligaciones[3].235Gamboa et al. La silla vacía y la participación ciudadana LacontextualizacióndeloseventosquesuscitaronlainstitucionalizacióndelaparticipaciónciudadanaseprecedeaunhechocrucialenelascensoelectoraldeRafaelCorreaalaPresidenciadelaRepúblicadelEcuadorenelaño2007,ylaordenalaAsambleaConstituyenteparaladiscusióndelacreacióndenuevosespaciosdemocráticos.Delamismaforma,cabeaclararquelaparticipaciónciudadananoesunelementoreciente,esdecir,sesitúasuorigenenunaépocaanterioralosaños90ysutratamientonofuereconocidocomomecanismosocialenelEcuadorsinohastalacreacióndelConsejodeParticipaciónCiudadana[4].Elimpulsodeinstitucionalizacióndemecanismosdeparticipaciónciudadanafueformalizadodebidoaunaseriedeirrupcionessocialesquevulneraronlaparticipaciónentrelosaños1990y2005conlosmandatosdetrespresidentesquefueronrevocadosenuncontextodecrisispolíticadondesepusieronenteladedudalospoderesdelEstado.Enañosposteriores,duranteelmandatodelpresidenteRafaelCorrea,desdeelaño2007hastael2016,sepresentarondiversoshechossignificativosdelaparticipaciónciudadanaenlanación,comoporejemplo,1)creacióndelafunciónparaelcambiodenombramientodealtosfuncionariosymagistradosdelEstadoytambiénelestablecimientodelosderechos,garantíasymateriajurídicadelaciudadaníaycolectividadcivil,2)laaprobacióndelaLeyOrgánicadeParticipaciónCiudadanayControlSocialylaLeyOrgánicaElectoralydeOrganizacionesPolíticas,elCódigoorgánicodeOrganizaciónTerritorialy3)lainstitucionalizacióndelaparticipaciónciudadanapormediodepolíticaspúblicas.Porotrolado,lodispuestoconlaConstitucióndelaRepúblicadelEcuadorsemanifiestaenelescritooficialsegúnelArt.207dondeelConsejodeParticipaciónCiudadanayControlSocial(CPCCS)promoveráeincentivaráelejerciciodelosderechosrelativosalaparticipaciónciudadana,impulsaráyestablecerámecanismosdecontrolsocialenlosasuntosdeinteréspúblico,ydesignaráalasautoridadesquelecorrespondadeacuerdoconlaConstituciónylaley[2].LaestructuradelConsejoserádesconcentradayresponderáalcumplimientodesusfunciones(ConstitutivosyEstado).Asuvez,laConstitucióndeclaralosderechosyatribucionesdelCPCCSprevistosenlaleyenelArt.208,loscualesrespondenprincipalmenteapromoverlaparticipación,establecermecanismosdecontrol,laproteccióndelaspersonasquehagandenunciasydesignaralosmiembrosdelConsejoNacionalElectoral,TribunalContenciosoElectoralyConsejodelaJudicatura[2].AñadiéndosetambiénatravésdesuobjetoenelArt.1delTítuloIsobrelosPrincipiosgenerales,laConstituciónmanifiestaquelaLeyOrgánicadeParticipaciónCiudadana(LOPC)tienecomofinalidadpropiciar,fomentarygarantizarelejerciciodelosderechosdeparticipacióndelasciudadanasylosciudadanos,colectivos,comunas,comunidades,pueblosynacionalidadesindígenas,pueblosafroecuatorianoymontubio,ydemásformasdeorganizaciónlícitas,demaneraprotagónica,enlatomadedecisionesquecorresponda,laorganizacióncolectivaautónomaylavigenciadelasformasdegestiónpúblicaconelconcursodelaciudadanía;instituirinstancias,mecanismos,instrumentosyprocedimientosdedeliberaciónpúblicaentreelEstado,ensusdiferentesnivelesdegobierno,ylasociedad,paraelseguimientodelaspolíticaspúblicasylaprestacióndeserviciospúblicos;fortalecerelpoderciudadanoysusformasdeexpresión;y,sentarlasbasesparaelfuncionamientodelademocraciaparticipativa,asícomo,delasiniciativasderendicióndecuentasycontrolsocial[5].Cabemencionarque,sinlosprincipiosdelaparticipaciónciudadananoseríaposibleelcumplimentodelosderechosciudadanos,porloquelaleyloscontemplacomounejetransversalylospresentacomounelementotrascendentalparasudescargocomoloson,laigualdad,interculturalidad,plurinacionalidad,autonomía,respetoaladiferencia,responsabilidad,corresponsabilidad,informaciónytransparencia,pluralismoysolidaridadasícomolaparidaddegénero[5].236Gamboa et al. La silla vacía y la participación ciudadana A.MecanismosdeParticipaciónCiudadanaEnloqueconciernealaLOPC,lamismasepresentaensusdiferentesformasenfuncióndelasdiversasnecesidadesdelosciudadanosparaformarpartedelosprocesospolíticosqueelEstadolesconfiereatravésdesusderechosydeberesenelCapítuloprimerodelTítuloVIIIdelosmecanismosdeparticipaciónciudadanadelaLOPC[5].Alllegaraestepunto,dondelosmecanismosdeparticipaciónciudadanasonlasherramientasqueusanlosciudadanosparaejercersusderechosconstitucionales,elcasodelasillavacíaesuninstrumentoparaformarpartedetodoslosnivelesdelgobiernoestablecidosenlaConstitucióndelaRepúblicaysurespectivaley[6].Asímismo,selapuedeestructurarcomounmecanismodirigidoalosciudadanosparalaintervenciónatravésdeaportacionescomoopiniones,ideasyplanteamientosorganizadosacercadetemáticasqueincumbenalcontextopolítico-socialconelobjetodeincrementarmejorasalentornocomunitarioyciudadano[7].Parasuefecto,losorganismosquedebenreconocerlaoficialidaddeestemecanismosonlosGobiernosAutónomosDescentralizados(GAD),paraelcaso,puedenserdecarácterparroquial,provincialoregional.Enconsecuencia,losorganismosreguladoresdeestemecanismoencualquieradesusnivelestienenaccesoalasillavacíacomounavíaparalaparticipación,conciliándosecomounderechocolectivo.AsímismoparasucumplimientosehandesarrolladounaseriedeaccionesdeprotecciónquesedeterminanenelArt.88delaConstitución,pudiéndoseestablecerensufallocomolavulneracióndeunderechoconstitucional[8].Encuantoalprocedimientoaplicabledelmecanismo“sillavacía”,comoderechoconstitucional,laLeyOrgánicadeParticipaciónCiudadanadecretaquecualquierciudadanoecuatorianopuedeaccederalusodeesteelementosocial.Sinembargo,debecumplirunaseriederequisitosfundamentalesparasuefecto.Contodoyloanterior,losmenesteresqueunciudadanodebecumplirson:1)Gocedelosderechosdeciudadanía,2)alrepresentaraunaentidaduorganización,laemisióndeunnombramientooficialregistradoyacreditadoy3)documentosdeidentificación.Además,detodoslosrequisitosdeidentificaciónseráobligatoriolapresentacióndeunasolicitudconformesuparticipaciónconunperiododepresentacióndehasta8díasdeantelaciónyunmáximode24horasanterioresalacelebracióndelasesión.Porconsiguiente,unavezquesehayaaceptadolasolicitudcomountrámiteformal,elencargadoderemitirunanómina,enlacualseincluyaalrepresentantedelasillavacía,seráelSecretarioGeneraldelConsejodecualquierorganismoalquesehayasolicitadodichapetición[5].III.MetodologíaLapresenteinvestigaciónsefundamentaenunainvestigacióndeordenteórico-descriptivadetipodocumental[9]enfuncióndequeelprocedimientocomprendelaindagación,estructuración,tratamientodelainformaciónyanálisisdeunconjuntodedocumentoselectrónicosacercadelmecanismodeparticipaciónciudadanaconocidocomosillavacíaysusprincipalescomponentes.Dichosdocumentossehancompiladodemaneracronológica,permitiendocrearunabasededatosquefuegestionadademaneraoportunapormediodeungestorbibliográfico.Labibliografíaprovienedelasprincipalesbasesacadémicas,asícomodelasmásimportantesrevistascientíficasasociadasalDerecho.Loscriteriosdebúsquedaempleadosincluyerondescriptoresasociadosatérminoscomosillavacía,participaciónciudadana,controlsocial,mecanismosdeparticipaciónydemocracia.Losdescriptoresenlistadosfueroncombinadosdevariasformasalmomentodelabúsquedaespecializada,conlafinalidaddeampliarloscriteriosdebúsqueda.237Gamboa et al. La silla vacía y la participación ciudadana Alejecutarlabúsquedadelosdocumentosencadaunadelasbasesdedatosespecializadas,sepreseleccionaron43artículos,deloscualesseseleccionaron35,deacuerdoconloscriteriosdeinclusiónyexclusión.Sinembargo,nosetomaronencuentaartículosquenoabordabanlatemáticadeinvestigaciónensumáximaexpresión,ytambiénaaquellosquenoseencontrabanindexados.Aposterior,seefectuóelanálisismedulardecadaunodelastemáticas,definiendolomásdeterminanteydescribiendolosaspectoscomunesentrelosdocumentosescogidos.Demanerafinal,paradotarledeunadimensiónprácticaalapresenteinvestigación,sellevóacabounanálisisprofundodelanormativavigente,asícomodesusposiblesimplicacionesjurídicasparasusprincipalesactores.IV.ResultadosParagenerarcontextodentrodelatemáticadelpresenteartículocientífico,espertinentepartirdelparadigmaconstitucionaldentrodelademocraciaparticipativaylaobligatoriedaddeaplicacióndelasinstitucionesdelEstado.Paraestosedebemarcardistinciónentrelaconcepcióndelosmovimientossocialesygruposdepresión,quesediferencianporqueelprimeronacedevariossectorespopularesylossegundos,seconformaapartirdegrupospequeñosquegozandeprivilegios.Sereconocequelosgrupossocialesserevistendeunaimportantefunciónpúblicapuestienecomofinquesedefiendaninteresescolectivos,paraquesefortalezcaconsuaccionarlaesferapública.Losgruposdepresión,tienencomofindefenderinteresesindividualesdeestegrupominoritariooreconocidotambiéncomocorporativismo.Sepuedeinferirdeformacomplementariaque,elfindelejerciciodelademocraciarepresentativaseestructuraconformeparámetrosconstitucionalesyprecisamentelanormasupremaenlaactualidadhafortalecidolosmediosdeejercerlademocraciaylaparticipaciónciudadana,conelfindecumplirconelobjetodelconstitucionalismo,queesladeplantearlímitesalpoderenfuncióndelosprincipiosyderechos[10].Conformealoexpresado,laConstitucióndeMontecristi,seconfiguradeacuerdoavariosprincipios,garantíasymodelosinstitucionalesconunagranconnotaciónprogresiva,deloscualessepuederecalcarelcambioquehasignificadoelEstadodeDerechohaciaelEstadoConstitucionaldeDerechosyJusticia,queenefectobuscagarantíasdecumplimientoqueregulanylimitanelpoderestatalenelmarcodejusticia[7].LosdistintossectoresdeciudadanospuedenformarparteactivaporqueseencuentranconformandounadelasfuncionesdelEstadocomolaparticipaciónciudadanaycontrolsocialqueserigeporelConsejodeParticipaciónCiudadana.LaconfiguracióndeestafunciónconelactivismosocialseevidenciaporquenosepuedesimplementeesperardelasinstitucionesdelEstadoparaelcumplimientodelosderechosciudadanos,debidoaqueestasatribucionesdifícilmentepuedenemanaradministrativamente,siemprelasociedaddebeestaratentaalcumplimientodeloquelefavoreceyseencuentrareconocidoenlaConstitución.ElempoderamientodelasociedadencualquiermodelodeEstadorespondeasuorganización,portanto,nosepuedenestructurarmodelosverticalesoadministrativosquesustituyanadichopodersocial.Enestesentidoesundespropósitoqueseconfigurenlasinstitucionesdelestadoenunmarcodepodersinqueseejerzaunarepresentaciónsociallegitimada,detalmanera,queesimportantenoutilizarlalegalidadcomomedioparaafectarlosderechossocialesyderepresentación[11].238Gamboa et al. La silla vacía y la participación ciudadana Laideaprincipaldequesebrindeaccesoalossectoressocialescomomediosderepresentacióndentrodelaesferadelpoderestrascendental,perosedebelimitaraquenoseestaticesupresencia,puestoquehacelasvecesdeunatalayaenbeneficiodelosderechosdelasociedadyprecisamentelasillavacíaeslafiguraidóneaparaprimeroejercerelderechoderepresentaciónyparticipación,ysegundo,comomedioparaauditarydecidirdentrodelasinstitucionesdelEstado[12].Parahilarmásfino,esimportanteextenderelargumentoalámbitodelaparticipaciónciudadanaylaacciónsocial,losdossondoselementosquedenotanimportanciaporqueconsolidanylegitimanlaintegracióndelasmasasconelEstadoyquedeformahistóricaseconfigurancomoactoresfundamentalesparaunaverdaderatransformaciónsocialenmenciónalasoberaníadelapoblación[13].Laparticipaciónciudadanaesreconocidaporserunaactividadorganizada,racionalyconscientequeseefectúaatravésdeungruposocialestablecido,conelfindeexpresariniciativas,necesidadesodemandas,paraquesedefiendanlosinteresesdelapoblaciónqueporlogeneralsondecaráctersocial,políticaysepuedaincidireneldesarrollodelbuenviviryladignidaddelaspersonas[14].Porotrolado,unaproblemáticaconsiderableesquesibienesciertolaciudadaníatienelosmediosjurídicosyconstitucionalesparaejercerelderechoalaparticipaciónciudadana,enmuchoscasosdesconocedelosmismos,portanto,esimportantedesarrollarunaspectocomunicativoparaqueseadeconocimientopúblico.Esimperativoquelosactoressociales,ynosólopormediodelainstitucionalidad,generenunaconcienciacívicacolectivaqueseextiendaparatodalaciudadaníaqueperfeccioneelejerciciodemocrático.Enlarealidadecuatoriana,seexponelaexistenciadediferentescanalesdeparticipaciónafianzadosenloslineamientosconstitucionaleseinfraconstitucionalesnormativosquedebenfusionarconjuntamenteconlasotrasinstitucionesdelEstado,loquepermitiríalaintegraciónciudadanaenlasdecisionespúblicasparaincidirenlatransparenciainstitucional.Paralograresteobjetivodefunciónintegradora,losciudadanosdebenirmásalládedefinicioneslegalesyaceptarlocomounelementobásicodelaculturapolíticaquesedebecompartirconrelaciónalasdistintasperspectivasdecorteideológicovinculandoalaciudadaníaysedelibererespectodelosdiferentestemasquesedebatenenlasociedadmoderna.Ademásdeloestablecido,espertinentequeseseñalequeenunasociedaddecaráctermulticulturalsólosepuedemantenercohesionadasilomiembrosqueformanpartedelEstadonoselimitanúnicamenteporlaperspectivaliberaldelosderechos,porquesedebeexpandiralplenogocedelosmismosenelcontextoculturalysocial.Deestamanera,elrégimendemocráticoincidedeformapolíticasobrelosdiferentesinteresesynecesidadesdecarácterparticularqueexistendentrodelasociedady,además,llevaaqueseinstituyancomoderechosdecarácteruniversalquesehanreconocidodemaneraformal[15].Actualmente,sereconocequehanpasadoyadoceañosdesdequelanormasupremareconocióestemétododeparticipación,dondeenlapráctica,sehapodidodelimitarquelamayoríadelosGADnolosaplican,seaseveraestoporcuantolaSecretaríadeParticipaciónhallevadoacabouninformeencuantoalaaplicacióndelosmecanismosdeparticipaciónciudadana,dentrodellapso2014al2018,enfuncióndelarendicióndecuentasdelosgobiernosautónomosdescentralizados.239Gamboa et al. La silla vacía y la participación ciudadana Otrodatoqueharecabadoelinforme,esquelaaplicacióndelasillavacía,hadisminuidodesdeel29%enelaño2014al19%enel2018,el2015escuandomásseimplementó,puestoqueel34%delosgobiernosautónomos,cumplióconlamedida.Encuantoalfuncionamiento,sedeterminaquelasillavacíasehacreadoparaquelosciudadanosenrepresentacióndemovimientosocolectivospuedanincidirenlasdecisionesdelosgobiernosautónomosconvozyvoto,bajolasresponsabilidadesadministrativas,civilesypenalesquedevengandesumandato.Respectodelasjuntasparroquiales,sonlasquemenosutilizanestamedida,determinándosesufaltaenun70.53%desutotalidad.Conrelaciónalasalcaldías,sóloel38.19%hacumplidoconlaaplicacióndeestemecanismo,apesardequeel95%detodaslasmunicipalidadeshandesarrolladoordenanzasparasuaplicación.Encuantoalosgobiernosprovincialessoloel49.17%deestasinstitucioneshaimplementadoestemecanismo.ConclusionesAnteloexpuesto,sepuedeconcluirque,losgrupossocialesserevistendeunaimportantefunciónpúblicapuestienecomofinquesedefiendainteresescolectivos,paraquesefortalezcaconsuaccionarlaesferapública.Elfindelejerciciodelademocraciarepresentativaseestructuraconformeaparámetrosconstitucionalesyprecisamentelanormasupremaenlaactualidadhafortalecidolosmediosdeejercerlademocraciaylaparticipaciónciudadana,conelfindecumplirconelobjetodelconstitucionalismo,queesladeplantearlímitesalpoderenfuncióndelosprincipiosyderechos.Elactivismosocial,sedaporquenosepuedesimplementeesperardelasinstitucionesdelEstadoparaelcumplimientodelosderechosciudadanos,porqueestasatribucionesdifícilmentepuedenemanaradministrativamente,siemprelasociedaddebeestaratentaalcumplimientodeloquelefavoreceyseencuentrareconocidoenlaConstitución.ElempoderamientodelasociedadencualquiermodelodeEstadorespondeasuorganización,portanto,nosepuedenestructurarmodelosverticalesoadministrativosquesustituyanadichopodersocial,enestesentidoesundespropósitoqueseconfigurenlasinstitucionesdelestadoenunmarcodepodersinqueseejerzaunarepresentaciónsociallegitimada.Sedebeconsiderarquelaciudadaníaactivayresponsableconpredisposiciónpropositiva,sedebeinspirarenlasproposicionesdeliberativasconrelaciónalademocracia,quesebasaenlosmecanismosconstitucionalesdeparticipación,comoelcasoespecíficodelasillavacía,locualafianzaelmodeloconstitucionalestablecido,elquecomplementalarepresentaciónpolíticatradicionalylaparticipaciónsocialdirectaquedeciertamaneravinculaalossectoressocialesquehansidodesplazadosanivelhistórico.Referencias[1]F.Carrera,«LaparticipaciónciudadanaycontrolsocialenEcuador,»UniandesEpisteme,vol.2,nº1,pp.47-65,2015.[2]«ConstitucióndelaRepúblicadelEcuador,»2008.[3]J.Font,«Participaciónciudadnaydecisionespúblicas:conceptos,experienciasymetodologías,»ResearchGate,pp.23-41,2017.[4]L.Panchi,«Laefectivaimplementacióndelaparticipaciónciudadana,»LaTendencia,vol.9,pp.73-78,2009.[5]«LeyOrgánicadeParticipaciónCiudadana,»Quito,2011.[6]N.García,«LasillavacíasuutilizaciónporlosjóvenesenlaprovinciadeSantoDomingodelosTsáchilas,»UniversidadySociedad,vol.12,nº6,pp.462-467,2020.[7]M.Ortega,C.Narváez,E.PozoyJ.Erazo,«Ejerciciodelasillavacíacomoderechodeparticipación,»RevistaArbitradadeCienciasJurídicas,vol.8,pp.315-332,2020.240Gamboa et al. La silla vacía y la participación ciudadana [8]K.Ocaña,«LaeficienciadelasillavacíacomomecanismodelapartipaciónciudadanaenelGobiernoautponomoDescentralizadoMunicipaldeRobamba2017-2019,»UniversidadNacionaldeChimborazo,2020.[9]R.Hernández-SampieriyC.Mendoza,MetodologíadelaInvestigación,M.E.Interamericana,2018.[10]F.GallegosyA.Espinosa,«Ocupandolasillavacía,»CuadernosdelCendes,pp.109-140,2017.[11]A.ZiccardiyM.Solano,«Losactoresdelaparticipaciónciudadana,»InstitutodeInvestigacionesSociales,pp.1-9,2018.[12]D.Córdova,«ElmecanismodeparticipaciónciudadanaSillavacíaysuefectividadenelGADdeGuayaquil,»UniversidadCatólicadeSantiagodeGuayaquil,2018.[13]G.Itzel,«Origen,espacioynivelesdeparticipaciónciudadana,»InternationalJournalofGoodConscience,vol.4,nº1,pp.179-193,2018.[14]M.Canto,«Gobernanzayparticipaci+ónciudadanaenlaspolíticaspúblicasfrentealretodeldesarrollo,»PolíticayCultura,vol.30,pp.9-37,2018.[15]A.Farías,«Laprensaespañolaantelacrisisdelasillavacía,1965-1966,»RevistaHistoriaAutónoma,vol.14,nº14,p.153,2019.LosAutores:241MaritzaCumandáGamboaCastillo,LicenciadaenCienciasPúblicasysociales,AbogadadelosTribunalesyJuzgadosdelaRepública,DoctoraenJurisprudencia.ExasesoraSíndicadelaFederaciónDeportivadeTungurahua,ExAsesoraJurídicadelaGobernacióndeTungurahua,ExAsesoraTécnicaConcejoMunicipaldeAmbato,PresidentadelColectivoAnadePeraltadelaProvinciadeTungurahua,Abogadaenlibreejercicioprofesional.LuisFernandoÁvilaLinzán,AbogadoporlaPUCE,MaestríaenDerechomenciónDerechoConstitucionalUniversidadAndina,variosestudiosenFLACSO,activistadeDDHHylanaturaleza.Autordevariasobras,nacionalesyextranjeras.Gamboa et al. La silla vacía y la participación ciudadana